ماجرای قربانی هابیل و قابیل و نکات عبرت آموز آن
جمعه, ۱۷ خرداد ۱۴۰۴، ۱۰:۲۸ ق.ظ
«وَ اتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ ابْنَیْ آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبا قُرْباناً فَتُقُبِّلَ مِنْ أَحَدِهِما وَ لَمْ یُتَقَبَّلْ مِنَ الْآخَرِ قالَ لَأَقْتُلَنَّکَ قالَ إِنَّما یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ* لَئنِ بَسَطتَ إِلىََّ یَدَکَ لِتَقْتُلَنىِ مَا أَنَا بِبَاسِطٍ یَدِىَ إِلَیْکَ لِأَقْتُلَکَ إِنىِّ أَخَافُ اللَّهَ رَبَّ الْعَلَمِینَ* إِنىِّ أُرِیدُ أَن تَبُوأَ بِإِثْمِى وَ إِثمِْکَ فَتَکُونَ مِنْ أَصْحَابِ النَّارِ وَ ذَالِکَ جَزَ ؤُاْ الظَّالِمِینَ* فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخِیهِ فَقَتَلَهُ فَأَصْبَحَ مِنَ الْخاسِرِینَ»[1]
[و خبر دو پسر آدم را به درستى بر آنان بخوان، هنگامى که [هریک از] آن دو، قربانیى تقدیم کردند؛ پس از یکى از آن دو قبول شد و از دیگرى قبول نشد. او گفت: حتما تو را خواهم کشت. گفت: خدا فقط از تقواپیشگان قبول مى کند. به یقین، اگر تو براى کشتن من دست به سویم بگشایى، من براى کشتن تو دست به سویت نخواهم گشود، زیرا من از خدا، پروردگار جهانیان مى ترسم. من مى خواهم تو گناه من و گناه خودت را برعهده بگیرى و از اهل آتش گردى، و این است جزاى ستمکاران. سرانجام (در کشاکش میان نفس و فطرت،) نفسش او را براى کشتن برادرش ترغیب کرد، و او را کشت و از زیانکاران گردید].
درباره کارى که آن دو برادر انجام داده اند در قرآن ذکرى به میان نیامده ولى طبق بعضى از روایات اسلامى و آنچه در تورات سفر تکوین باب چهار آمده است: هابیل چون دامدارى داشت یکى از بهترین گوسفندان و فراورده هاى آن را براى این کار انتخاب نمود، و قابیل که مردى کشاورز بود از بدترین قسمت زراعت خود خوشه ها یا آردى براى این منظور تهیه کرد.[2]
در اینکه فرزندان آدم از کجا فهمیدند که عمل یکى در پیشگاه پروردگار پذیرفته شده و عمل دیگرى مردود، باز در قرآن توضیحى داده نشده، تنها در بعضى از روایات اسلامى می خوانیم که آن دو فراورده هاى خود را به بالاى کوهى بردند، صاعقه اى به نشانه قبولى به فراورده هابیل خورد و آن را سوزاند اما دیگرى به حال خود باقى ماند و این نشانه سابقه نیز داشته است. اما بعضى از مفسران معتقدند که قبولى عمل یکى، و رد عمل دیگرى، از طریق وحى به آدم به آنها اعلام گشت و علت آن هم چیزى جز این نبود که هابیل مردى با صفا و فداکار و با گذشت در راه خدا بود ولى قابیل مردى تاریکدل و حسود و لجوج بود، و سخنانى که قرآن در همین آیات بعد از این دو برادر نقل مىکند بخوبى روشنگر چگونگى روحیه آنها است.[3]
حکایت از این قرار است که: از مفسران نقل شده است: حوا همسر آدم از هر شکمى پسرى و دخترى مى زاید. اولین حمل او از قابیل و بقولى قابین و همزادش اقلیما بود. حمل دومش هابیل و همزادش لبوذا بود. هنگامى که اینان ببلوغ رسیدند، خداوند امر کرد که قابیل خواهر هابیل و هابیل خواهر قابیل را بعقد همسرى خود در آورد. هابیل راضى شد ولى قابیل راضى نشد، زیرا خواهرش زیباتر از خواهر هابیل بود. وى بپدرش گفت: «خداوند چنین دستورى نداده است. این راى تست». آدم آنها را دستور داد که: «قربانى بدرگاه خدا تقدیم دارند». آنها قبول کردند هابیل که داراى گوسفندانى بود، بامدادان بهترین گوسفند را انتخاب کرد و قابیل که صاحب مزرعه اى بود، قسمتى از بدترین زراعت خود را جدا کرد و بر سر کوهى رفتند و قربانى ها را بر سر کوه نهادند. در این وقت آتشى آمد و قربانى هابیل را بسوزانید و بقربانى قابیل نزدیک نشد. در این موقع، آدم، براى زیارت، بمکه رفته بود قابیل به برادرش گفت: «در دنیا زنده نمانى که قربانى تو قبول و قربانى من مردود شد! تو مى خواهى خواهر زیباى مرا بگیرى و خواهر زشتت را بمن بدهى». هابیل به او گفت: «خداوند قربانى و طاعات متقین را قبول مىکند». در این وقت سنگى بر سر او کوبید و او را کشت...
نکات آیه:
1. طبق این آیه، فرزندان آدم قربانی کردند. نام دو فرزند آدم [بنى آدم] در قرآن نیامده، لیکن اکثر مفسّران نام ایشان را هابیل و قابیل ذکر کرده اند.[4]
2. طبق این آیه، قربانى از جانب قابیل از سوى خداوند پذیرفته نشد.[5]
3. طبق این آیه، پس از ردّ شدن قربانى قابیل، قابیل با هابیل نزاع کرد.[6]
4. طبق این آیه، پذیرفته نشدن قربانى قابیل، سبب اقدام او به قتل برادرش شد.[7]
5. طبق این آیه، بى تقوایى قابیل، علّت پذیرفته نشدن قربانى وى از دیدگاه هابیل بود.[8]
6. طبق این آیه، تقواى هابیل، زمینه ساز پذیرفته شدن قربانى او در پیشگاه خداوند شد.[9]
7. از این آیات بخوبى استفاده می‌شود که سرچشمه نخستین اختلافات و قتل و تعدى و تجاوز در جهان انسانیت مسئله «حسد» بوده.[10]
[1] المائده (5): 27 الی 30
[2] مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج 4، ص 348؛ 28جلد، دار الکتب الإسلامیة - ایران - تهران، چاپ: 10، 1371 ه.ش.
[3] مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج 4، ص 348 و 349؛ 28جلد، دار الکتب الإسلامیة - ایران - تهران، چاپ: 10، 1371 ه.ش.
[4] طوسى، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج 3، ص 492؛ 10جلد، دار إحیاء التراث العربی - لبنان - بیروت، چاپ: 1.
[5] اکبر هاشمى رفسنجانى و محققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج 23، ص 223؛ بوستان کتاب، قم. چاپ دوم، 1386 ش.
[6] همان.
[7] همان.
[8] همان.
[9] همان.
[10] مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج 4، ص 349؛ 28جلد، دار الکتب الإسلامیة - ایران - تهران، چاپ: 10، 1371 ه.ش.
