بهترین مورد انفاق
درسی از صفحه چهل و ششم قرآن کریم
انفاق نیک است ولی اگر محل واقعی خودش را پیدا کند، نیکوتر است.
چه بسیار فقرائی که نیاز شدید مالی دارند؛ ولی به خاطر عزت‌نفس و مناعت طبعی که دارند، دست سوی دیگران دراز نمی‌کنند.
اینجاست که شایسته است انسان در دستگیری از فقراء، چنین افرادی را در اولویت قرار دهد و با رفتاری کریمانه حرمت و آبروی آنان را حفظ کند.
خداوند در قرآن کریم ویژگی‌های چنین فقرائی را برای ما بیان می‌فرماید:
لِلْفُقَراءِ الَّذینَ أُحْصِرُوا فی سَبیلِ اللَّهِ لا یَسْتَطیعُونَ ضَرْباً فِی الْأَرْضِ یَحْسَبُهُمُ الْجاهِلُ أَغْنِیاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسیماهُمْ لا یَسْئَلُونَ النَّاسَ إِلْحافاً[1]
(انفاقِ شما، مخصوصاً باید) براى نیازمندانى باشد که درراه خدا، در تنگنا قرارگرفته‌اند و نمى توانند مسافرتى کنند (و سرمایه اى به دست آورند) و از شدّت خویشتن دارى، افراد ناآگاه آنها را بى نیاز مى پندارند؛ امّا آنها را از چهره هایشان مى شناسى و هرگز با اصرار چیزى از مردم نمى خواهند.
شأن نزول این آیه:
از امام باقر علیه السّلام نقل‌شده است که فرمودند:
«نزلت الایة فی أصحاب الصفة»[2]. این آیه درباره اصحاب «صفّه» نازل‌شده است
اصحاب صفه در حدود چهارصد نفر از مسلمانان مکه و اطراف مدینه بودند که نه خانه اى در مدینه داشتند و نه خویشاوندانى که به منزل آنها بروند. از این جهت در مسجد پیامبر مسکن گزیده بودند و آمادگى خود را براى شرکت در میدان‌های جهاد اعلام داشته بودند. [3]
بهترین مورد انفاق
در این آیه بهترین مواردى که انفاق در آنجا باید صورت گیرد، بیان‌شده است، و آن‌کسانی هستند که داراى صفات سه‌گانه‌ای باشند:
1. کسانى باشد که درراه خدا، محصورشده‌اند و نمى توانند سفرى برای کسب درآمد بکنند.
2. کسانى که افراد نادان و بى اطلاع آنها را از شدت عفاف و عزت‌نفس، غنى مى پندارند؛ به‌طوری‌که فقر آنان فقط از چهرههایشان شناخته می‌شود.
3. آنها چنان بزرگوارند که هرگز چیزى را با اصرار از مردم نمى خواهند.
نکات:
در تفسیر «أُحْصِرُوا فی سَبیلِ اللَّهِ»، برخی گفته‌اند مراد کسانى هستند که به خاطر اشتغال به مسئله جهاد درراه خدا و نبرد با دشمن و یادگیرى فنون جنگى از تلاش براى معاش و تأمین هزینه زندگى بازماندهاند و نمی‌توانند برای به دست آوردن سرمایه اى سفر کنند.[4] و برخی گفته‌اند مراد فقرایى هستند که درراه خدا از اشتغال به تجارت و کسب معاش در اثر خوف از دشمن یا مرض یا فقر یا توجه به عبادت از به دست آوردن سرمایه بازمانده و ممنوع شده اند.[5]
همچنین در اینکه آیا مراد از این افراد فقرائی هستند که اصلاً درخواست و اظهار نیاز نمی کنند یا اینکه اگر درخواست هم بکنند بر درخواست خود اصرار نمی‌کنند، بحثی وجود دارد که در جای خود مطرح‌شده است.[6]
[1] سورۀ بقره آیه273
[2] تفسیر نور الثقلین، ج1، ص: 290
[3] تفسیر نمونه، ج2، ص: 355
[4] تفسیر نمونه
[5] تفسیر مجمع البیان
[6] تفسیر المیزان