آثار انفاق در قرآن کریم
انفاق در لغت به معناى اخراج مال از ملک[1] و در اصطلاح قرآن، اعمّ از مال و غیر مال و از واجب و غیر واجب است.[2] برخی از آثار انفاق در قرآن کریم عبارتند از:
1. انفاق، زمینه ساز تسهیل امور دنیوى و اخروى
«فَأَمَّا مَنْ أَعْطى وَ اتَّقى ... فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْرى»[3] (امّا آنکه [حقّ خدا را] داد و پروا داشت و [پاداش] نیکوتر را تصدیق کرد، بزودى راهِ آسانى پیش پاى او خواهیم گذاشت).
2. انفاق، موجب بخشش گناهان
«إِنْ تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً یُضاعِفْهُ لَکُمْ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ...»[4] (اگر خدا را وامى نیکو دهید، آن را براى شما دو چندان مىگرداند و بر شما مىبخشاید).
3. انفاق کننده در راه خدا، بهره مند از سود و پاداش کامل انفاق بى هیچ ستم
«وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَیْرٍ فَلِأَنْفُسِکُمْ وَ ما تُنْفِقُونَ إِلاَّ ابْتِغاءَ وَجْهِ اللَّهِ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَیْرٍ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ»[5] (هر مالى که انفاق کنید، به سود خود شماست و[لى] جز براى طلب خشنودىِ خدا انفاق مکنید و هر مالى را که انفاق کنید [پاداشِ آن] به طور کامل به شما داده خواهد شد و ستمى بر شما نخواهد رفت).
4. جبران و جایگزینى مال انفاق شده از سوى خداوند
«... وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ وَ هُوَ خَیْرُ الرَّازِقین»[6] (بگو: «در حقیقت، پروردگار من است که روزى را براى هر کس از بندگانش که بخواهد گشاده یا براى او تنگ مىگرداند؛ و هر چه را انفاق کردید عوضش را او مىدهد؛ و او بهترین روزى دهندگان است»).
5. انفاق در راه خدا، موجب برکت در مال و رشد تکاملى انسان
«مَنْ ذَا الَّذی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافاً کَثیرَةً وَ اللَّهُ یَقْبِضُ وَ یَبْصُطُ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُون»[7] (کیست آن کس که به [بندگانِ] خدا وام نیکویى دهد تا [خدا] آن را براى او چند برابر بیفزاید؟ و خداست که [در معیشت بندگان] تنگى و گشایش پدید مى آورد؛ و به سوى او بازگردانده مىشوید).
«مَثَلُ الَّذینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فی سَبیلِ اللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ فی کُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَ اللَّهُ یُضاعِفُ لِمَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیمٌ»[8] (مَثَل [صدقاتِ] کسانى که اموالِ خود را در راه خدا انفاق مىکنند همانند دانه اى است که هفت خوشه برویاند که در هر خوشه اى صد دانه باشد؛ و خداوند براى هر کس که بخواهد [آن را] چند برابر مىکند و خداوند گشایش گر داناست).
«وَ مَثَلُ الَّذینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ تَثْبیتاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ کَمَثَلِ جَنَّةٍ بِرَبْوَةٍ أَصابَها وابِلٌ فَآتَتْ أُکُلَها ضِعْفَیْنِ فَإِنْ لَمْ یُصِبْها وابِلٌ فَطَلٌّ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصیر»[9] (و مَثَل [صدقات] کسانى که اموال خویش را براى طلب خشنودى خدا و استوارى روحشان انفاق مىکنند، همچون مَثَلِ باغى است که بر فراز پشته اى قرار دارد [که اگر] رگبارى بر آن برسد، دو چندان محصول برآورد و اگر رگبارى هم بر آن نرسد، بارانِ ریزى [براى آن بس است] و خداوند به آنچه انجام مىدهید بیناست).
6. تزکیه روح و روان و رسیدن به مقام پرهیزکارترین افراد از آثار انفاق خالصانه
«... الْأَتْقَى الَّذی یُؤْتی مالَهُ یَتَزَکَّى»[10] (و پاکرفتارتر[ین مردم] ... همان که مالِ خود را مىدهد [تا] پاک شود).
7. انفاق در راه خدا موجب برخوردارى از تجارت زوال ناپذیر
«إِنَّ الَّذینَ یَتْلُونَ کِتابَ اللَّهِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیَةً یَرْجُونَ تِجارَةً لَنْ تَبُورَ»[11] (در حقیقت، کسانى که کتاب خدا را مىخوانند و نماز برپا مىدارند و از آنچه بدیشان روزى داده ایم، نهان و آشکارا انفاق مىکنند، امید به تجارتى بسته اند که هرگز زوال نمىپذیرد).
8. انفاق رهتوشه اخروى مؤمنان
«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْناکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَ یَوْمٌ لا بَیْعٌ فیهِ وَ لا خُلَّةٌ وَ لا شَفاعَةٌ وَ الْکافِرُونَ هُمُ الظَّالِمُونَ»[12] (اى کسانى که ایمان آورده اید، از آنچه به شما روزى داده ایم انفاق کنید، پیش از آنکه روزى فرا رسد که در آن نه داد و ستدى است و نه دوستى و نه شفاعتى؛ و کافران خود ستمکارانند).
«قُلْ لِعِبادِیَ الَّذینَ آمَنُوا یُقیمُوا الصَّلاةَ وَ یُنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیَةً مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَ یَوْمٌ لا بَیْعٌ فیهِ وَ لا خِلالٌ»[13] (به آن بندگانم که ایمان آورده اند بگو: «نماز را بر پا دارند و از آنچه به ایشان روزى داده ایم، پنهان و آشکارا انفاق کنند، پیش از آنکه روزى فرا رسد که در آن نه داد و ستدى باشد و نه دوستیى»).
«وَ أَنْفِقُوا مِنْ ما رَزَقْناکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ فَیَقُولَ رَبِّ لَوْ لا أَخَّرْتَنی إِلى أَجَلٍ قَریبٍ فَأَصَّدَّقَ وَ أَکُنْ مِنَ الصَّالِحین»[14] (و از آنچه روزىِ شما گردانیده ایم، انفاق کنید، پیش از آنکه یکى از شما را مرگ فرا رسد و بگوید: «پروردگارا، چرا تا مدّتى بیشتر [اجل] مرا به تأخیر نینداختى تا صدقه دهم و از نیکوکاران باشم؟»).
9. انفاقهاى پیدا و پنهان، از عوامل نیک فرجامى
«وَ الَّذینَ صَبَرُوا ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیَةً وَ یَدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَةِ السَّیِّئَةَ أُولئِکَ لَهُمْ عُقْبَى الدَّارِ»[15] (کسانى‌که براى خشنودى پروردگارشان شکیبایى کردند و نماز برپا داشتند و ازآنچه روزیشان دادیم نهان وآشکارا انفاق کردند و بدى رابانیکى مى زدایند فرجام خوش سراى باقى برای آن‌هاست).
10. رسیدن به مقام برّ، در پى انفاق از مال مورد علاقه
«لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَیْءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلیمٌ»[16] (هرگز به نیکوکارى نخواهید رسید تا از آنچه دوست دارید انفاق کنید؛ و از هر چه انفاق کنید قطعاً خدا بدان داناست).
11. انفاق، عامل رستگاری و از زمینههاى راهیابى به هدایت پروردگار
«الَّذینَ ... مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ أُولئِکَ عَلى هُدىً مِنْ رَبِّهِمْ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»[17] (از آنچه به ایشان روزى داده ایم انفاق مىکنند ... آنهایند که از هدایتى از جانب پروردگارشان برخوردارند و آنها رستگارانند).
12. انفاق، موجب تقرّب به خدا و جلب دعاى رسول (ص) در حق انفاق کننده
«وَ مِنَ الْأَعْرابِ مَنْ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ یَتَّخِذُ ما یُنْفِقُ قُرُباتٍ عِنْدَ اللَّهِ وَ صَلَواتِ الرَّسُولِ أَلا إِنَّها قُرْبَةٌ لَهُمْ سَیُدْخِلُهُمُ اللَّهُ فی رَحْمَتِهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحیمٌ»[18] (و برخى [دیگر] از بادیه نشینان کسانىاند که به خدا و روز بازپسین ایمان دارند و آنچه را انفاق مىکنند مایه تقرّب نزد خدا و دعاهاى پیامبر مىدانند. بدانید که این [انفاق] مایه تقرّب آنان است. به زودى خدا ایشان را در جوار رحمتش درآوَرَد که خدا آمرزنده مهربان است).
[1] مجمع البیان، ج 1- 2، ص 21؛ به نقل از فرهنگ قرآن، ج 5، ص 254
[2] مفردات راغب؛ به نقل از فرهنگ قرآن، ج 5، ص 254
[3] لیل (92) 5 و 7
[4] تغابن (64) 17
[5] بقره (2) 272
[6] سبأ (34) 39
[7] بقره (2) 245
[8] بقره (2) 261
[9] بقره (2) 265
[10] لیل (92) 18
[11] فاطر (35) 29
[12] بقره (2) 254
[13] ابراهیم (14) 31
[14] منافقون (63) 10
[15] رعد (13) 22
[16] آلعمران (3) 92
[17] بقره (2) 3 و 5
[18] توبه (9) 99