یادداشت‌های یک طلبه

یادداشت‌های یک طلبه

گاهی مطلبی تأثیرگذار می‌خوانم؛ سخنانی حکیمانه می‌شنوم؛ با نکاتی جالب مواجه می‌شوم.
اینجاست که حیفم می‌آید این مطالب را از دست دهم؛ نمی‌خواهم فراموششان کنم؛ و البته دوست دارم دیگران نیز از این مطالب بهره‌مند شود؛
مخصوصاً اگر این مطالب، کلام‌الله باشند که به عبارت خود قرآن «أحسن الحدیث» است؛
و یا فرمایشات معصومین علیهم‌السلام باشند که خودشان دربارۀ آن فرموده‌اند: «حدیث ما دل‌ها را زنده می‌کند».
این وبلاگ وسیله‌ای است برای این هدف تا چنین مطالبی ثبت‌ و منتشر شوند.

طبقه بندی موضوعی
پیوندها

خداوند در آیاتی از سوره مبارکه ابراهیم،  جلوه­ای از ایمان و کفر را در قالب مثالی ترسیم می­کند:

«أَ لَمْ تَرَ کَیْفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا کلَمَةً طَیِّبَةً کَشَجَرَةٍ طَیِّبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَ فَرْعُهَا فىِ السَّمَاءِ تُؤْتىِ أُکُلَهَا کلُ‏َّ حِینِ  بِإِذْنِ رَبِّهَا  وَ یَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ وَ مَثَلُ کلَمَةٍ خَبِیثَةٍ کَشَجَرَةٍ خَبِیثَةٍ اجْتُثَّتْ مِن فَوْقِ الْأَرْضِ مَا لَهَا مِن قَرَارٍ یُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِینَ ءَامَنُواْ بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فىِ الحْیَوةِ الدُّنْیَا وَ فىِ الاَخِرَةِ  وَ یُضِلُّ اللَّهُ الظَّلِمِینَ  وَ یَفْعَلُ اللَّهُ مَا یَشَاءُ»1

مگر ندیدى خدا چگونه مثالى زد و سخن نیک را به درخت پاکیزه‏اى تشبیه کرد که ریشه‏اش (در زمین) ثابت و شاخه آن در آسمان است؟! همیشه به اذن پروردگارش میوه خود را مى‏دهد؛ و خدا این مثلها را براى مردم مى‏زند، شاید متذکر شوند.

و سخن بد را به درخت ناپاکى شبیه کرد که از زمین کنده شده و قرار و ثباتى ندارد.

خدا کسانى را که ایمان آورده ‏اند بخاطر گفتار و اعتقاد ثابتشان ثابت قدم مى‏دارد، هم در زندگى دنیا و هم در جهان دیگر، و ستمگران را گمراه مى‏کند، و خدا هر چه بخواهد مى‏کند.

 

در این آیات خداوند کلمۀ پاک را به‏ درخت پاک تشبیه کرده که ریشه ‏اش در زمین جاى گرفته و شاخه‏­ هایش از قسمت بالا از آن جدا شده ‏اند و همواره و در هر زمان به اذن خدا میوه ‏اش در دسترس است.

همچنین کلمۀ خبیثه را به درخت خبیثى تشبیه کرده که از جاى کنده شده باشد و در نتیجه اصل ثابت و قرار و آرام ندارد.

 

مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر این دو تشبیه می­فرمایند:

مراد از کلمه طیبه که به چنین درخت طیبی تشبیه شده است، عبارت است از عقاید حقى که ریشه‏ اش در اعماق قلب و در نهاد بشر جاى دارد.

مقصود از" قول ثابت" هم بیان کلمه ای است که بر اساس اعتقاد و عزم راسخ استوار بوده و صاحبش پاى آن مى‏ایستد و عملا از آن منحرف نمى‏گردد و آن عبارت است از کلمه توحید و شهادت از روى حقیقت به یکتایى معبود است.

پس قول به وحدانیت خدا، و استقامت بر آن، قول حقى است که داراى اصلى ثابت است و به همین جهت از هر تغیر و زوال و بطلانى محفوظ مى‏ماند؛ و آن اصل، خداوند و یا زمینه حقایق است؛ و آن اصل داراى شاخه‏هایى است که بدون هیچ مانع و عایقى از آن ریشه جوانه مى‏زند و آن شاخه‏ها عبارت است از معارف حق فرعى و اخلاق پسندیده و اعمال صالح که مؤمن، حیات طیبه خود را به وسیله آنها تامین نموده و عالم بشریت و انسانیت به وسیله آنها رونق و عمارت واقعى خود را مى‏یابد.

و مقصود از کلمه خبیثه "شرک به خداوند" است که به درخت خبیثى تشبیه شده که از جاى کنده شده باشد و در نتیجه اصل ثابت و قرار و آرام و خلاصه جاى معینى نداشته و چون خبیث است، جز شر و ضرر اثر دیگرى‏ ببار نیاورد.2

 

برخی از مفسرین قائلند مقصود از کلمه" طیبة" مؤمن است و مراد از اصلی که در زمین ثابت است و فرعی که در آسمان است، عمل صالح و کلام طیب مؤمن است که به آسمان می­رود و " مَثَلُ کَلِمَةٍ خَبِیثَةٍ..." را مَثَلی برای کافر می­دانند که عمل و کلام صالحی ندارد تا مقبول شده و اعتلاء پیدا کند.3



پی‌نوشت:

1. سوره ابراهیم، آیات 24 الی 27

2. المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏12، ص: 50

3. الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج‏4، ص 76


چند مطلب خواندنی دیگر دربارۀ تمثیلات و تشبیهاتی که در مورد مؤمن در آیات و روایات بیان شده است:

مؤمن مانند دو کفه ترازو است!