مؤمن مانند دو کفه ترازو است!
حضرت امام موسى کاظم علیه السّلام فرمودند:
مَثَل مؤمن حکایت دو کفه ترازو است؛ هر چه ایمانش زیاد شود، بر گرفتارى هایش افزوده می‌شود و این براى آن است که او هنگامی‌که به محضر خداوند مىرسد، گناهى نداشته باشد.
(الأمالی شیخ طوسی رحمه الله ؛ ص631)
ابتلائات دنیوی عوامل مختلفی دارد:
گاهی نتایج اشتباهات و عدم تدبیر انسان است.
ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ لِیُذیقَهُمْ بَعْضَ الَّذی عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُون1
فساد، در خشکى و دریا به خاطر کارهایى که مردم انجام دادهاند آشکارشده است. خدا مىخواهد نتیجه بعضى از اعمالشان را به آنان بچشاند، شاید (به‌سوی حق) بازگردند.
گاهی کفاره گناهانی است که مرتکب شده.
وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثیرٍ2
هر مصیبتى به شما رسد به خاطر اعمالى است که انجام دادهاید، و بسیارى را نیز عفو می‌کند گاهی ریاضاتی است برای ترفیع مقام معنوی و تکامل روحی مؤمن.
و گاهی وسیله ایست برای توسعۀ ظرفیت روحی او برای رسیدن مقامات بالاتر.
وَ إِذِ ابْتَلى إِبْراهیمَ رَبُّهُ بِکَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّی جاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتی قالَ لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمین3
(به خاطر آورید) هنگامی‌که خداوند، ابراهیم را با وسایل گوناگونى آزمود. و او به‌خوبی از عهده این آزمایش‌ها برآمد. خداوند به او فرمود: «من تو را امام و پیشواى مردم قراردادم» ابراهیم عرض کرد: «از دودمان من (نیز امامانى قرار بده)» خداوند فرمود: «پیمان من، به ستمکاران نمىرسد (و تنها آن دسته از فرزندان تو که پاک و معصوم باشند، شایسته این مقامند)»4
هرچه انسان مقام والاتری داشته باشد همان مقدار دچار ابتلائات زیادی خواهد شد. و لذاست که انبیاء و اوصیاء و اولیا نسبت به دیگران بیشتر دچار بلایا و مصائب بیشتری شده‌اند.
در دنیا بلاى چه کسی سخت‌تر است؟
عبدالرحمن بن حجاج گوید: خدمت امام صادق علیه السّلام سخن از بلا و آنچه خداى عز و جل مؤمن را به آن مخصوص می‌دارد به میان آمد. حضرت فرمود: از رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله پرسیدند: در دنیا بلاى چه کسی سخت‌تر است؟ فرمود:
النَّبِیُّونَ ثُمَّ الْأَمْثَلُ فَالْأَمْثَلُ وَ یُبْتَلَى الْمُؤْمِنُ بَعْدُ عَلَى قَدْرِ إِیمَانِهِ وَ حُسْنِ أَعْمَالِهِ فَمَنْ صَحَّ إِیمَانُهُ وَ حَسُنَ عَمَلُهُ اشْتَدَّ بَلَاؤُهُ وَ مَنْ سَخُفَ إِیمَانُهُ وَ ضَعُفَ عَمَلُهُ قَلَّ بَلَاؤُه5
پیغمبران؛ سپس هر که به آنها شبیه تر است به ترتیب؛ و بعدازآن مؤمن به‌اندازه ایمان و نیکى کردارش گرفتار می‌شود؛ پس هر که ایمانش درست و کردارش نیکو باشد گرفتارش سخت است؛ و هر که ایمانش سست و عملش ضعیف باشد گرفتارش اندک است.
ابتلائات دنیا برای مؤمن به‌منزله کوره آتش است که ناخالصی‌های ایمانش را جدا می‌کند.
مصائب و سختی‌ها نعمت خفیف اللهی است برای کامل کردن ایمان مؤمن و ترفیع مقام او. همان موهبتی که خداوند آن را از غیر مؤمنین دریغ می‌کند.
از امام صادق علیه‌السلام روایت‌شده که فرمودند:
قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَوْ لَا أَنْ یَجِدَ عَبْدِیَ الْمُؤْمِنُ فِی قَلْبِهِ لَعَصَّبْتُ رَأْسَ الْکَافِرِ بِعِصَابَةِ حَدِیدٍ لَا یُصَدَّعُ رَأْسُهُ أَبَداً.6
خدا عز و جل می‌فرماید: اگر بنده مؤمنم دل‌آزرده نمى شد، سر کافر را با دستمالى آهنین می‌بستم تا هرگز درد نگیرد.
این مؤمن است که صبر و پس دادن امتحان خود در برابر ابتلائات، سعادت و آسایش آخرت را نیز از آن خود می‌کند.
از امام صادق علیه السّلام روایت‌شده که فرمودند:
إِنَّ فِی الْجَنَّةِ مَنْزِلَةً لَا یَبْلُغُهَا عَبْدٌ إِلَّا بِالابْتِلَاءِ فِی جَسَدِهِ.7
در بهشت مقامى است که هیچ بنده‌ای به آن نرسد، جز با بلائى که (در دنیا) به بدنش رسد.
در روایتی زیبا از حضرت امام موسى کاظم علیه السّلام انسان مؤمن تشبیه به دو کفه ترازو شده است. در این روایت آمده است که حضرت فرمودند:
مَثَلُ الْمُؤْمِنِ مَثَلُ کِفَّتَیِ الْمِیزَانِ، کُلَّمَا زِیدَ فِی إِیمَانِهِ زِیدَ فِی بَلَائِهِ، لِیَلْقَى اللَّهَ (عَزَّ وَ جَلَّ) وَ لَا خَطِیئَةَ لَهُ.8
مثل مؤمن حکایت دو کفه ترازو است؛ هر چه ایمانش زیاد شود بر گرفتارى هایش افزوده می‌شود؛ و این براى آن است که او هنگامی‌که به محضر خداوند مىرسد گناهى نداشته باشد.
و به‌راستی چه تشبیه پرمعنا و رسایی است تشبیه مؤمن به دو کفۀ ترازو. همان‌طور که با سنگین شدن یک کفۀ ترازو، کفۀ دیگر سبک شده و بالا می‌رود، در انسان مؤمن نیز، با زیادشدن بلاها، ایمان او بالا رفته و کامل‌تر می‌شود.
پاورقی:
1.سوره روم آیه 41
2. سوره شورى آیه 30
3. بقره 124
4. ترجمه آیت الله مکارم شیرازی
5. الکافی (ط - الإسلامیة) ؛ ج2 ؛ ص252
6. الکافی (ط - الإسلامیة) ؛ ج2 ؛ ص257
7. الکافی (ط - الإسلامیة) ؛ ج2 ؛ ص255
8. الأمالی (للطوسی) ؛ النص ؛ ص631
چند مطلب خواندنی دیگر دربارۀ تمثیلات و تشبیهاتی که در مورد مؤمن در آیات و روایات بیان شده است: